مروری بر جهت گیری بناهای آیینی- مذهبی در دو تمدن مصر و ایران

با بررسی بناهای آیینی-مذهبی در تمدن های مختلف، از جمله دو تمدن کهن مصر و ایران متوجه می شوی این بناها دارای جهت گیری خاصی می باشند. این جهت گیری بیشتر ریشه در جهان بینی و اعتقادات آن ها دارد. مصریان و ایرانیان باستان مردمی بسیار مذهبی بودند و برای همین معماری برجای مانده از آن ها بیشتر در قالب بناهای آیینی-مذهبی (معابد، مقابر، پرستشگاه و...) می باشد که با مصالح بادوام مانند سنگ و آجر ساخته شده اند. شکل و فرم معماری مذهبی این دو تمدن شاید دارای تفاوت هایی نسبت به هم باشند ولی در امر سازماندهی و جهت گیری فضایی شباهت هایی با هم دارند و بعضا رویکردهای یکسانی را از خود به نمایش می گذارند. توجه به خورشید و خط سیر آن، استفاده از سلسله مراتب فضایی برای رسیدن به مکان اصلی، تاثیرپذیری از محیط طبیعی از مواردی است که در بحث جهت گیری فضایی، در معماری مصر و ایران لحاظ شده است. هدف از این مقاله شناسایی عوامل موثر بر جهت گیری بناهای آیینی-مذهبی و باز خورد موجود در معماری این مکان ها می باشد. با مطالعه جهت گیری این مکان ها می توان به اعتقادات و تفکرات آن ها پی برد و حتی میزان توجه آن ها به ریاضیات و نجوم را ملاحظه نمود. در این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی ابتدا بناهای شاخص در این دو تمدن از لحاظ جهت گیری بررسی شده و در مرحله بعد به مقایسه آن ها پرداخته شده است و رویکردهای اتخاذ شده در معماری این بناها بیان گردیده است. نمونه های مورد مطالعه در تمدن مصر، اهرام ثلاثه و چند معبد مربوط به دوره پادشاهی مصر و در تمدن ایران، زیگورات چغازنبیل و چند بنا مربوط به دوره پارسی و پارتی می باشد. جهت گیری این بناها علاوه بر معماری، شهرسازی را نیز تحت الشعاع خود قرار داده است و در نتیجه سازماندهی شهری متاثر از جهت گیری بناهای آیینی-مذهبی بوده است. در این مقاله تلاش شده هرچند مختصر به اهمیت جهت گیری بناهای آیینی-مذهبی و عوامل موثر بر آن و همچنین نمود آن در معماری و شهرسازی دو تمدن مصر و ایران بیان گردد. امید است بحث جهت گیری صحیح برای ایجاد نظم در سازماندهی و استفاده مناسب از منابع (مباحث اقلیمی) در بناهایی که امروزه ساخته می شوند، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

جهت گیری ، بنای آیینی- مذهبی ، تمدن مصر ، تمدن ایران