جایگاه آب درمعماری اسلامی و معماری مساجد

آب به عنوان یکى از اساسى ترین عناصر طبیعى در شکل گیرى و کمال معمارى ایران، از روزگارھاى کھن ایفاگر نقش ارزشمندى بود است. درک مفھوم آب در است. درک قوانین فیزیکی رفتار آب، احساسات ما در مقابل کنش و واکنش آب، و مھمتر از ھمه نقش معماری، تمثیل و ارتباط آن با معماری آب معماری، ھمان درک زندگی انسانھا. آب با مفاھیمی ذاتی و مرتبط با تمامی خصوصیات فضاسازی و سیالیتش، مھمترین عنصری است که به بھانه حضورش در یک مکان، ھمه را بسوی خود می کشد و توانایی ایجاد ترکیبی هماھنگ در غالب یک مفھوم را القا می کند. اگر معماری و آب با دقت و به شیوه ای خلاق در ھم آمیزند، نیروی نھفته ایکه از این آمیزه متولد می شود، وصف نشدنی و نامحدود است. آب در شکل ھای ھندسی در اکثر بناھا متجلی می شود و به نوعی مرکزیت حدت معماری در آب شکل می گیرد. مساجد به عنوان محل تامل و عبادت، در کنارعنصر حیات بخش آب، پدیدار شده اند، چرا که بدون آب، امکان ساخت و بھره گیری از آنھا وجود نداشته است. وجود آب در مسجد علاوه بر تاکید بر این جنبه، شاید بھقول مرح دکتر پیرنیا یادآور زیبایی ھای بھشت نیز باشد. به طور کلی آب در دو وضعیت در مساجد به کار گرفته شده است : الف) بعد نمادین آن که در این حالت برای وضو آخرین تطھیر قبل از نماز استفاده می شود- . ب) برای سایر مسایل طھارت . در فضای معنوی مسجد، وجود آبنما در حیاط بیشتر به دلیل جنبه ھای نمادین آن بوده اما در بسیاری از موارد خصوصا در ایران جنبه ھای عملکردی آن از قبیل محلی برای وضو خانه مورد توجه بوده است. اھمیت نمادین آب در فرھنگ مردم خاورمیانه، به عھد قبل از دوره اسلامی بر می گردد .وجود آبنما در صحن مسجد،تجلی دوباره مسجد را در خویش به نمایش می گذارد و نشانه ای است از پاکی و طھارت یادآوری اینکه اگر کسی می خواھد به مسجد وارد شود ابتدا باید خویش را تطھیر کند. پس از پذیرفتن اسلام نیز در کنار ھر مسجد پادیاوی افزودند تا پیش از گزاردن نماز پاک و صاف شوند. اینگونه پادیاوھا که نام وضوخانه به خود گرفته بود، گاه چون گودال باغچه گاه چون حوضخانه، و گاھی نیز تنھا جوی ساده، و یا پاکنه و پایابی است که ھرجا مسجدی ھست، می توان دید. این مقاله سعی برآن دارد تا عنصر حیاتی آب را از نظر مفاھیم کاربردی و نمادین مورد بررسی قرار دھد. ابتدا آفرینش آب و تاثیرش بر معماری فرھنگ مورد توجه قرار گرفته است. سپس به تحلیل نقش حضور آب در مساجد جامع پرداخته شده است.

کلیدواژه ها:

آب ، معماری ، مسجد ، عنصرنماد ، معماری اسلامی