رابطه صور ارتسامی با آفرینش موجودات از منظر ابن سینا

بدون تردید، یکی از دغدغه های اساسی ابن سینا در الهیات بالمعنی الاخص، همان تبیین نظام مندعلم واجب تعالی بود. او درصدد ارایه طرحی بود که بدون خدشه به بساطت ذات واجب تعالی، علممطلق او را هم تبیین کند؛ علمی که در عین جامعیت، از غبار تغییر نیز در امان باشد. شیخ الرییسبرای دستیابی به این هدف، نظریه صور ارتسامی را مطرح کرد. این صور از منظر ابن سینا، از تعقل ذات واجب تعالی برخاسته و لوازم ذات و اسباب موجودات عینی محسوب می شوند و علمواجب تعالی به موجودات از طریق علم به آن صور حاصل می شود. شالوده اصلی این رای، همانرابطه سببیت و مسببیت میان صور مذکور و موجودات عینی است. اگرچه این رابطه، هم در آثارابن سینا منعکس شده است و هم در تفاسیر شارحان و منقدان نظر شیخ، ولی همین نکته در ماجرایآفرینش موجودات کثیر به کلی نادیده گرفته شده است و ابن سینا هیچ اشارهای به نقش و سهم صورارتسامی در آفرینش عقل نخست و عقول و افلاک نمیکند و به صراحت می گوید که عقل نخستبی واسطه از واجب تعالی صادر میشود و عقول و افلاک و متغیرات نیز از همدیگر صادر میشوند؛بنابراین، در بحث علم واجب تعالی، از سببیت صور مرتسمه بر موجودات سخن گفته شده است و درهنگام تشریح نحوه صدور موجودات از واجب الوجود بسیط، از نقش صور ارتسامی در آفرینشموجودات سخنی به میان نیامده است و همین امر، ناسازگاری موجود در این طرح را به ذهن متبادر می کند.

کلیدواژه ها:

صورمرتسمه ، صدور ، اسباب و مسببات ، تعقل متغیرات