مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی

در اواخر قرن 6 ه.ق. با تلاش سفالگران ایرانی، علاوه بر ابداع و گسترش شیوه های جدید فنی و تزیین سفال هایلعابدار از قبیل مینایی و زرین فام، کتیبه نگاری نیز بر سفالینه نگاری افزوده شد و به عنوان صنعت تکمیلی در سفال دورهاسلامی مطرح گردید. علاوه بر آن، تنوع نقوش و ارتباط آن با ادبیات کهن ایران، سبب شکل گیری گسترده مفاهیم متعددو متنوعی در سفال مینایی شد. خوانش کتیبه روی سفال های مینایی، سبب رمزگشایی آثار تاریخی و افزایش دانشامروز، نسبت به فرهنگ و تاریخ ایران میشود و از این منظر دارای اهمیت بالایی است. این پژوهش، با هدف شناختمضامین کتیبه های نگاشته شده بر سفال مینایی انجام شده است. در این راستا، بیست و هفت نمونه سفال مینایی موجوددر موزه های معتبر دنیا مورد خوانش قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر ماهیت، در زمره تحقیقات توصیفی، تاریخیبه شمار می رود. مراحل انجام پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای و مطالعات بصری و خوانش کتیبه ها، استوار است.نتایج این پژوهش، سبب شناخت بهتر سفال مینایی به عنوان بستری از نگارش دوران میانی شد. در نهایت، مضامینسفال مینایی به سه گروه کلی مذهبی، ادبی و تاریخی، طبقه بندی شد. متن نگاشته شده بر این سفال ها، برگرفته ازمضمون های مذهبی چون، دعا، طلب آمرزش و سلامتی برای صاحب شی، احادیث، مضمون های تاریخی شامل اطلاعاتدر مورد سازنده اثر، سفالینه نگار، نگارنده کتیبه ها و سراینده اشعار، تاریخ ساخت شی، اتفاقات تاریخی واقعی و یا برگرفتهاز داستانهای ادبیات کهن ایران، مضامین ادبی شامل اشعار متنوع حکمی و گاه عاشقانه.را شامل میشود. بدین گونهمیتوان اذعان کرد که سفال مینایی همچون سندی گویا، اطلاعات مفید تاریخی، اجتماعی و فرهنگی را در دوره میانیاسلامی، در اختیار پژوهشگران قرار میدهد. نکته حائز اهمیت اینکه این مضامین بر روی بشقاب، قدح و کاسه ها نگاشتهشده اند و این نکته توجه هنرمندان سفالگر را در ساخت بستری مسطح و مناسب جهت نگارگری و کتیبه نگاری را نشانمیدهد و شاید یکی از دلایل مهم انتخاب و علاقه بیشتر سفالگران به اینگونه فرمها در ساخت سفال مینایی باشد.

کلیدواژه ها:

سفال مینایی ، دوره میانی اسلامی ، کتیبه نگاری