آموزگاران کوچک ما: مروری بر تجربه تدریس مشارکتی

روش ­های تدریس خلاقانه[1] و مشارکتی[2] طی سال­ های اخیر میان آموزگاران مقاطع مختلف تحصیلی جایگاه ویژه­ای یافته است. در این شیوه هم مدرس و هم فراگیران وارد مشارکتی دو سویه می­شوند. تنجیتانونت[3](2011) ضمن تحسین و تائید این روش به مثابه روشی شایان توجه در تدریس، معتقد است این شیوه تعاملی میان فراگیران و مدرسان پایه اساسی تدریسی فعال و اثرگذار را بنا می­کند. بونگر و همکاران[4] نیز ضمن تائید اثرگذاری بی بدیل تدریس خلاقانه و فعال اذعان می­کنند در این شیوه از تدریس که همسو با ساختار طبیعی توانایی ذهن کودک پیش می­رود، فراگیران رده سنی کودک و نوجوان به سادگی و درجریان تعاملی دو سویه به درکی عمیق از مباحث آموزشی می­رسند، روش­های تحقیق را فرا می­گیرند و همچنین می­آموزند که چگونه در قالب تعاملی اثربخش ایده­ها و نظرات علمی خود را به دیگران انتقال دهند(بونگر و همکاران، 2009). بهره­گیری از روش­های تدریس مشارکتی سبب تقویت عزت نفس فراگیران می­شود و علاوه بر آن سبب می­شود دانش­آموزان بیاموزند که مسئولیت­پذیری و اقدامات ایشان بر جریان یادگیری سایرین نیز تاثیرگذار است. علاوه بر این آثار تدریس مشارکتی بر مهارت­های ارتباطی دانش­اموزان نیز طبق تحقیقات صورت گرفته(کاریپانون و همکاران[5]، 2019؛ وانگ و همکاران، 2016 و جانگ و ایگلستون، 2016) تائید و تصدیق شده است. شیوه­های تدریس خلاقانه و مشارکتی به دلیل نقش شایان توجهی که در فراگیری مطالب توسط دانش­آموزان دارند و به دلیل برقراری تعاملی مثبت میان فراگیر و آموزگار از اهمیت به سزایی برخوردار است. بدین ترتیب در نوشتار پیش رو تلاش شده است به شرح ماهیت تدریس مشارکتی و بیان تجربه چندین آموزگار متوسطه اول و دوم- با اتکا به ابزار مصاحبه نیمه ساختار یافته- از شیوه تدریس مشارکتی پرداخته شود.

ماهیت تدریس مشارکتی 

به طور کلی محققان و نظریه پردازان پرشماری به ارائه تعریف از تدریس مشارکتی پرداخته اند که در ادامه به شرح برخی از آن­ها پرداخته می­شود. کارپنتر و همکاران(2007)مشارکتی را این گونه تعریف کرده­اند: تدریس مشارکتی اغلب به شیوه­ای از مشارکت اشاره دارد که در خلال آن دو نفر یا بیشتر به تدریس مشغول باشند. ترامپ و میلر نیز تدریس مشارکتی را مشارکت و همکاری دو/چند نفر در امر تدریس، آزمایی، ارزشیابی و برنامه­ریزی آموزشی تعریف کرده اند. این شیوه از تدریس در دهه­های گذشته با رویکرد­های مختلفی اجرا شده است که از جمله ان­ها می­توان به رویکرد گروه­های پیشرفت تحصیلی، رویکرد بازی-مسابقه، رویکرد مبتنی بر استقلال فردی و رویکرد فعالیت­های تکمیلی اشاره کرد(شعبانی، 1393). همچنین در مصادیق نوین تدریس مشارکتی شاهد اجرایی شدن موارد زیر هستیم:

1. ارائه بخشی از دروس به واسطه فراگیران.

2. روند ساماندهی شده و برنامه­ریزی شده پرسش و پاسخ.

3. گروه­بندی فراگیران یا درخواست از آن­ها به صورت انفرادی برای بیان مطالب درسی که آموزگار ان­ها را تدریس کرده است.

4. گروه بندی فراگیران/ درخواست از آن­ها به صورت انفرادی برای پیش­خوانی مطالب درسی و همراهی با اموزگاران حین تدریس.

تدریس مشارکتی شیوه­ای آموزنده برای مدرسان تازه کار!

تدریس مشارکتی علاوه بر تمام مزایایی که پیشتر ذکر شد، دارای مزیتی است که شاید کمتر به ان توجه شده باشد و ان مواردی است که به مدرس می­اموزد. تجربه مدرسان از تدریس مشارکتی مدرسان حاکی از ان است که این شیوه از تدریس کلاس درس را به کلاسی پربار و آموزنده برای مدرس و فراگیران بدل می­کند. بر مبنای مصاحبه نیمه­ساختاریافته با 8 تن از مدرسان، مواردی که مدرسان از خلال این شیوه تدریس می­توانند بیاموزند، بسیار متنوع اند که در یک تقسیم­بندی کلی می­توان آن­ها را ذیل مقولاتی چون آشنایی با شیوه­های نوین تدریس، آشنایی با علاقمندی­های فراگیران در رابطه با مفاد درسی ، اشنایی با علاقمندی­های فراگیران در رابطه با ابزار­های تدریس و آشنایی با ضرب آهنگ مناسب تدریس بر اساس ظرفیت فراگیران ساماندهی کرد. در ادامه بر ارائه نقل قول­هایی از چندین مدرس و مقولات مورد نظر ان­ها می­پردازیم:

یکی از مدرسانی که از شیوه تدریس مشارکتی در کلاس درس بهره­ مند شده است در خصوص مزیت این شیوه از تدریس چنین اذعان می­کند: " با تدریس مشارکتی متوجه شدم دانش ­اموزانم از ابزار­های جدید تدریس بیشتر استقبال می­کنند و اصولا زمانی که همدرسانشان از این ابزار­ها استفاده می­کنند تمرکز و توجه بیشتری را صرف درس می­کنند." مدرس دیگری در تائید نقل قول مذکور اذعان می­کند:" معمولا بچه­ها{مقصود فراگیران و دانش­اموزان است} با علایق و سلایق هم بیشتر از ما اشنا هستند و می­دانند برای جذاب­تر شدن ارائه­شان باید از چه ابزار­هایی استفاده کنند و حتی چه مواردی را در ان رعایت کنند. مثلا می­دانند از چه رنگ­ها و شکل­هایی در پاورپوینتشان استفاده کنند که توجه یا تائید همکلاسی­ها را جلب کنند. این­ها سال­های اول تدریس به من کمک کرد بیشتر علایق دانش­اموزانم را بشناسم و بتوانم توجهشان به درس را بیشتر جلب کنم...مثلا با توجه به ارائه­های دانش­اموزی متوجه شدم اشکال انیمیشنی در پاورپوینت و جزوه­های تایپ شده، توجهشان را بیشتر جلب می­کند و سبب ماندگاری بیشتر مطالب در ذهنشان می­شود."یکی دیگر از مدرسین نیز در این خصوص اذعان کرده است:" برای من خیلی خیلی جالب بود که بچه­ها از هوش مصنوعی[6]برای نشان دادن چهره شخصیت­های تاریخی استفاده کرده بودند. برای همکلاسی­هایشان هم همینطور! جای تحسین دارد که بچه­ها از تکنولوژی­های جدید آگاه اند، می­توانند از ان­ها استفاده کنند...این چیزی بود که قبلا فکر نمی­کردن استفاده از آن در تدریس بچه­ها را انقدر سر ذوق بیاورد." علاوه بر آشنایی با ابزار­های تدریس و ملاحظات آن که در نقل قول­های مذکور به آن اشاره شد، شماری از مدرسین اذعان کرده اند که دانش­اموزان هنگام تدریس از شیوه­های نوین­تری برای جذابیت بخشیدن به تدریسشان استفاده می­کنند که می­تواند الهام بخش معلمان باشد.مدرس دیگری در این خصوص ضمن اشاره به مزایای این شیوه از تدریس بیان کرده است که استفاده فراگیران از شیوه­های جدید مانند تدریس با استفاده از نمایش و یا تفهیم درس با اتکا به شرایطی فرضی برای وی الهام بخش بوده است. تجربه شخصی نگارنده نیز حاکی از آن است استفاده فراگیران از شیوه­هایی چون خاطره­گویی{خاطرات مشترک دانش­اموزان} در خلال تدریس می­تواند سبب تلطیف فضای کلاسی و تحکیم بهتر مباحث در ذهن آن­ها شود. علاوه بر این اشنایی با ضرب­آهنگ و سرعت مناسب تدریس برای دانش­اموزان از دیگر مولفه­هایی است که مدرسان مشارکت کننده در مصاحبه صورت گرفته به آن اشاره کرده اند. در این خصوص یکی از مدرسان چنین اذعان می­کند:" بچه­ها وقتی با سرعت و لفظ مناسب سن و درک خودشان تدریس می­کنند، یا از عبارات مصطلح میان خودشان استفاده می­کنند، در درک بهتر همکلاسی­هایشان کمک می­کنند. یکی از نکاتی که سال اول تدریسم با توجه به ارائه­های کلاسی دانش­اموزانم از آن­ها یادگرفتم سرعت تدریس بود. متوجه شدم شاگردانم مطالب را در صورتی که سرعت تدریسم در ساعات اولیه کم­تر باشد، بهتر فرا می­گیرند و کمتر اظهار خستگی و بی­حوصلگی می­کنند." به طور کلی در نوشتار پیش رو تلاش شد به این مساله پرداخته شود که تدریس مشارکتی ضمن تمامی مزایایی که برای فراگیران دارد می­ تواند نکات آموزنده­ای را برای مدرسین نیز به همراه داشته باشد و فراگیران در این شیو از اموزش، می توانند در مقام اموزگارانی برای مدرسین ایفای نقش کنند.

منابع

 Wong, L. H., & Hsu, C. K. (2016). Effects of learning styles on learners’ collaborative patterns in a mobile-assisted, Chinese character-forming game based on a flexible grouping approach. Technology, Pedagogy and Education, 25(1), 61-77.

Bogner,B., and Ibraković, V. (2009 ). Creativity in Teaching Plant Production. Educational Journal of Living Theories, 2(2): 232-256.

Carpenter, M Dick. (2007). Testing the efficacy of team teaming.
Learning environment, 10: 53-56.

Jeong, H., & Eggleston, L. (2021). Reflections on co-teaching and collaboration: Communication, flexibility, and congruence. In Effective Teacher Collaboration for English Language Learners (pp. 42-61). Routledge.

Kariippanon, K. E., Cliff, D. P., Lancaster, S. J., Okely, A. D., & Parrish, A. M. (2019). Flexible learning spaces facilitate interaction, collaboration and behavioural engagement in secondary school. PloS one, 14(10), e0223607.

Tanjitanont, P. (2011). Using Synectic Technique for Developing Creative English Writing Proficiency. 1st symposium on Hands-on Research 

[1] Creative teaching

[2] Collaborative teaching

[3] Tanjitanont

[4] Bogner et al

[5] Kariippanon et al

and Development, Chiang Mai, Thailand

[6] Artificial intelligence