گردشگری در دسترس: تاریخچه، مبانی، نمونه های موفق جهانی( قسمت اول)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

مقدمه

امروزه با گذر از دوره­ای که گردشگری به مثابه امتیازی برای گروه­ها و طبقات خاص اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی قلمداد می­شد؛ شاهد گسترش گفتمان گردشگری به مثابه حق مسلم شهروندی و به کارگیری جدی مفاهیمی چون گردشگری برای همه هستیم. به رغم گسترش این گفتمان و تلاش بسیاری از مجریان و سیاستگذاران مقاصد گردشگری به منظور تحقق گردشگری در دسترس، همچنان در کشورمان-ایران- شاهد وجود چالش­ها و موانعی جدی بر سر راه این هدف به خصوص در رابطه با گروه­های خاصی چون روشندلان، ناشنوایان، معلولین جسمی-حرکتی و سالمندان هستیم. بدین ترتیب در مجموعه یادداشت­های مربوط به گردشگری در دسترس، در صددیم به ارائه راهکار­های تسهیل و تحقق گردشگری در دسترس در ایران بپردازیم. بدیهی است شرح مختصری از تاریخچه، مبانی و مصادیق این شکل از گردشگری می­تواند ما را در ارائه راهکار­های موثر جهت تحقق و تسهیل این دسترس پذیری در گردشگری یاری کند. از این رو بخش نخست مجموعه یادداشت ها به شرح تاریخچه، مبانی و نمونه های موفق جهانی این شکل از گردشگری اختصاص یافته است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

گردشگری در دسترس

گردشگری در دسترس با عناوین گردشگری بدون مانع[1]، گردشگری آسان، گردشگری فراگیر[2] و گردشگری جهانی[3] شناخته می شود. بوهالیس و دارسی[4] (2010) این شکل از گردشگری را در بردارنده فعالیت ­های مشترک میان ذینفعانی می­دانند که افراد نیازمند دسترسی را با حفظ اصل شان و منزلت توانمند می ­سازند.

_{مبانی گردشگری در دسترس) نخستین مبنای قابل اتکا در بحث گردشگری در دسترس، قرارگیری گردشگری در زمره حقوق اساسی شهروندی و رفاهی است. در جهان حاضر خلاف ادوار گذشته، از گردشگری به مثابه حقی غیرقابل انکار سخن به میان می­اید. با اطمینان می­توان ادعا کرد گردشگری، برای تمامی افراد جامعه با تمامی نیاز­ها، شرایط جسمانی و حتی ذهنی حقی است مسلم.}

در وهلهدوم دسترس­ پذیری به تمامی مصادیق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و...در هر جامعه نشانی است از توسعه یافتگی آن جامعه و کرامتی که آن جامعه برای افراد خود قائل می­شود.بدین ترتیب لازم است احاد فعالان حوزه گردشگری، اعم از راهنمایان گردشگری، سیاستگذاران گردشگری و متولیان عمارت­ها و ابنیه تاریخی –گردشگری در راستای تسهیلگری گردشگری در دسترس، در صراط دو اصل حق انسانی و کرامت انسانی حرکت کنند. هرگونه تخطی از این اصل در ارائه خدمات گردشگری، گردشگری در دسترس را از اصل و هدف خود دور می­دارد. {یک نمونه پرتکرار و تاسف­بار آن دشواری عبور افراد با صندلی­های چرخدار از انواع مسیر­های گردشگری خاصه مسیر­های انسان­ساخت است. این مسئله علاوه بر ان که می­تواند افراد را از حق مسلم خود در بازدید از جاذبه­ های گردشگری بازدارد، ممکن است کرامت انسانی را هم خدشه دار کند و سفر را با شرم یا تجربه نامیمون همراه کند.} راهنمای گردشگری نیز {در مرحله پیش از سفر}در بخش­بندی گردشگران[5] خود لازم است ضمن احصاء نیاز­های مخاطبان خاص به گروه­بندی صحیحی از گردشگران نیز بپردازد.

مجموعه اقدامات لازم برای تحقق گردشگری در دسترس ممکن است در جوامع و مقاصد مختلف یکسان نباشد. با این حال با در نظر گرفتن شرایط گفتمانی، زیرساختی، اجتماعی و فرهنگی موجود در ایران، اقدامات زیر می­تواند به مثابه مصادیق تسهیل گردشگری در دسترس به کار رود:

- بخش­بندی صحیح گردشگران در تورهای گردشگری ( بدیهی است که تاکید بر این شیوه زمانی است که ما در مراحل اولیه تسهیلگری هستیم و امکانات زیربنایی و امثال آن در وضعیت مطلوب قرار نگرفته است.)

-گفتمان ­سازی[6]

- توسعه پیشران­های دسترس­ پذیری(حمل و نقل دسترس پذیر، جاذبه های دسترس پذیر، امکان پیش سفارش برخط[7]و....)

- آموزش و توانمندسازی فعالان حوزه گردشگری و شهروندان

- توسعه زیرساختی

- تجهیز و تسهیل

در ادامه به نمونه هایی موفق از پیاده­ سازی این مصادیق پرداخته می شود:

در بارسلونا طی سال­های اخیر حمل و نقل به مجموعه تسهیلات مورد نیاز افراد معلول مجهز شده است. بارسلونا یکی از قابل دسترس ترین مقاصد گردشگری جهان در نظر گرفته شده است زیرا بیشتر وسایل حمل و نقل عمومی و ایستگاه های اتوبوس و متروی آن از امکانات لازم برای تردد آسان معلولین ویلچرنشین برخوردار است .ملبورن نیز به دلیل سیستم حمل و نقل عمومی مناسبی که دارد برای افراد معلول ویلچرنشین بسیار مناسب است، تقریبا همه ناوگان های اتوبوس، همه قطارها و تمام ایستگاه های قطار برای افراد ویلچرنشین مناسب سازی شده است، قطارها و ترامواهای جدیدتر نیز دارای اعلان های صورتی و تصویری برای معلولان است. علاوه بر این، پیاده روها، حتی در حومه شهر نیز برای افراد معلول ویلچر نشین در وضعیت مناسبی قرار دارد، همه گذرگاه های عابر پیاده نیز به نشانگرهای شنیداری مجهز شده است. همچنین در قلعه تاریخی سنت المو واقع در شهر ناپل ایتالیا، نیز به منظور تهسیلگری در تحقق دسترس پذیری در گردشگری، میله هایی تعبیه و روی آنها توضیحاتی در مورد مناظر اطراف و ویژگی های این مکان تاریخی برای نابینایان به خط بریل نوشته شده است. در ایران نیز اقداماتی به منظور ایجاد فرصتی جهت تجربه اماکن تاریخی برای نابینایان و کم بینایان صورت گرفته است. ازجمله این اقدامات می توان به تهیه کتابچه راهنمای گردشگری ویژه نابینایان در شهر شیراز و همچنین اجرای طرح ویژه گردشگری در این شهر اشاره کرد. در این طرح در برخی از اماکن تاریخی شیراز لوحی حاوی نسخه های صوتی و بریل شامل اطلاعات تاریخی و مختصات آن مکان قرار داده شده است. با وجود تلاش های تحسین برانگیز در راستای توسعه دسترس پذیری، نباید از خاطر برد که رمز ماندگاری و پایداری این شکل از گردشگری، تضمین زنجیروار خدمات و ملزومات دسترس پذیری است.

[1]. barrier-free tourism

[2]. Inclusive tourism

[3]. Global tourism

[4]. Buhalis and Darcy

[5]Segmentation of tourists

[6] Discourse creation

[7] Online reservation